فلسفه‏ احسان به والدین و جایگاه عدم اطاعت از والدین

و بالوالدین احسانا

 

فلسفه‏ احسان به والدین و جایگاه عدم اطاعت از والدین

یکی از مسائل مبتلابه در جامعه کنونی علی الخصوص در بلاد اسلامی که شیوع  فراگیری هم دارد مسائل خانوادگی مخصوصا مسئله رعایت کردن حقوق والدین می باشد. در وهله ی اول می بایست دید چرا قرآن و پیامبر عظیم الشان و ائمه اطهار علی الخصوص امام سجاد علیهم السلام در صحیفه ی سجادیه باب ویژه ای برای این امر فتح کرده اند!! بنابر اقتضای حال و ضرورت فراگیری جوانان و فرزندان به گوشه ای از این فرامین الهی با سند و دلیل توجه خواهیم کرد :: باشد تا جوانان عزیز با دقت کردن در احترام والدین برای فرزندان آینده خود جایگاهی والا ترسیم کنند…….

حضرت زهرا (ع) در مورد فلسفه‏ احسان به والدین میفرماید: «خدا نیکى به پدر و مادر را لازم کرد براى این که شما را از غضب خود مصون بدارد». (1)
هر چند پدر و مادر رفتار صحیحی با فرزند نداشته باشند، فرزند موظف به گرامیداشت والدین و کسب رضایت آنان است و نمی تواند مقابله به مثل نماید. فردی نزد پیامبر (ص) آمد و گفت : پدر و مادری دارم که با آن‌ها رابطه خوبی دارم، ولی آن‌ها مرا با حرف و طرز برخوردشان می آزارند. پاسخ آنان را نمی دهم، ولی می خواهم آنان را ترک کنم و مدتی نزدشان نروم. حضرت فرمود : در این صورت خداوند تو را فراموش خواهد کرد. مرد عرض کرد: پس چه کنم؟ حضرت فرمود: به کسی که تو را محروم ساخت، ببخشای و با کسی که با تو قطع رابطه کرد، پیوند برقرار کن و از کسی که به تو ستم کرد، درگذر. اگر چنین کنی، خداوند سبحان پشتیبان تو خواهد بود. (2)
اگر پدر و مادر در حق فرزند کوتاهی کنند و ظلمی انجام دهند، سبب نمی شود که فرزند هم درباره آنان به وظیفه اش عمل نکند. امام باقر(ع) می‌فرماید: «سه چیز است که خداوند دربارة آن‌ها برای مخالفت رخصت نفرموده است: رد امانت به نیکوکار و بد کردار،‌ وفا به پیمان نسبت به نیکوکار و بدکردار، خوش رفتاری با پدر و مادر، نیکوکار باشند یا بد کردار».(3)
از این روایت و روایات دیگر استفاده می‌شود که والدین چه مؤمن باشند و چه کافر، چه نیکوکار و چه معصیت‌کار باید مورد احترام قرار گیرند. امام‌رضا(ع) می‌فرماید: «نیکی به والدین واجب است گرچه مشرک باشند،(((((((((((((((( ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد»)))))))))))))))))))).(4)
بنابراین، نیکی و احسان به پدر و مادر و فراهم کردن خشنودی آنان حتی اگر کافر باشند لازم است و سعادت دنیا و آخرت را به همراه می آورد ، چنان که امام صادق(ع) به جوان نومسلمان، در حق مادر مسیحی اش توصیه فرمود. (5)
قرآن مجید تنها در یک مورد مخالفت با پدر و مادر را جایز دانسته و آن صورتی است که پدر و مادر فرزند را به شرک فرا خوانند، ولی در سایر موارد به رفتار پسندیده توصیه نموده است. (6)
مهر و مودت به والدین به دوران حیات آن‌ها اختصاصى ندارد بلکه باید پس از فوت آن‌ها نیز ادامه داشته باشد. امام باقر(ع) مى فرماید: «بنده اى د رحال حیات پدر و مادرش به آن‌ها نیکوکار است، ولى پس از مرگ آن‌ها را فراموش مى کند و بدهى ایشان را نمى پردازد و براى آن‌ها طلب رحمت نمى کند. خداوند او را جزء عاق والدین ثبت مى نماید اما بندة دیگرى در حال حیات عاق والدین است ولى پس از مرگ با دعا و استغفار آن‌ها را یاد مى کند، خداوند او را نیکى کننده به والدین ثبت خواهد فرمود». (7)
بى توجهى به این امر مهم و بى احترامى به پدر و مادر و نافرمانى از آنان، که از آن به عاق والدین تعبیر می‌‌شود از گناهان کبیره محسوب مى‏شود، تا جایى که پیامبر اکرم (ص) آن را در ردیف شرک به خدا از بزرگ ترین گناهان قرار داده است.(8)
قرآن مجید در مورد نافرمانی از والدین مى فرماید: «پروردگارت فرمان داده که تنها او را بپرستید و نسبت به پدر و مادر نیکى کنید. هرگاه یکى از این دو یا هر دو نزد تو به سن پیرى برسند، بر آن‌ها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن‌ها بگو و بال‌هاى تواضع خود را در برابرشان از محبت و لطف فرود آر» (9)
امام صادق(ع) مى فرماید: «اگر چیزى کم تر از “اُف” بود، خداوند از آن منع مى فرمود و این کلمه از پست ترین عقوق و نافرمانى است، حتى نگاه تند به پدر و مادر کردن از اقسام عاق شدن است». (10)
در روایت دیگر یکى از مصادیق عاق والدین، اندوهگین کردن آن‌ها ذکر شده است؛ امام صادق(ع) مى فرماید: «کسى که پدر و مادرش را محزون کند، نافرمانى آن‌ها را کرده است». (11)
علامه مجلسى مى گوید: «عقوق والدین به این است که فرزند حرمت آن‌ها را رعایت نکند و بى ادبى نماید و آن‌ها را با گفتار یا رفتارى برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایى که عقلاً و شرعاً مانعى ندارد، از آن‌ها نافرمانى نماید و این عقوق گناه کبیره است». (12)
از روایات استفاده می شود که قطع ارتباط یا برخورد خشم آلود با ارحام و خویشان به خصوص پدر و مادر کم ترین اثرش در دنیا این است که باعث فقر شدید و گرفتار شدن به اذیت اشرار، کوتاه شدن عمر و بروز مرگ ناگهانی و نابهنگام می شود. در آخرت چنان از رحمت الهی دور می گردد که بوی بهشت (که از مسافت هزار سال راه به مشام می رسد) به مشام چند گروه از جمله عاق والدین یا کسی که با ارحام قطع رابطه کند، نخواهد رسید (13)
اما این گناه مانند گناهان دیگر قابل بخشش است. اگر والدین زنده هستند، مى‏توان با عذرخواهى و احسان، گناه گذشته را جبران کرد و اگر از دنیا رفته‏اند، با طلب مغفرت و دادن خیرات و صدقات مى‏توان رضایت آن‏ها را جلب کرد. در این صورت اثر وضعی گناه از بین خواهد رفت.
فرزندان نیز بر پدر و مادر حق دارند. والدین و فرزندان دارای حقوقی متقابل می باشند که بخشی از آن در بیان مبارک امام علی(ع) آمده است: «ان للولد علی الوالد حقا و ان للوالد علی الولد حقا فحق الوالد علی الولد ان یطیعه فی کل شیء الا فی معصیة الله سبحانه و حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه، و یحسن ادبه و یعلمه القرآن؛ فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقی است؛ پس حق پدر بر فرزند آن است که پدر را در هر کاری جز معصیت خدا اطاعت کند اما حق فرزند بر پدر سه چیز است: 1- برای او نام نیک انتخاب کند. 2- خوب تربیتش کند. 3- و قرآن تعلیم دهد». (14)

قلب بنده گواهی میدهد جوان مسلمان علی الخصوص ایرانی طبق فرامین الهی نسبت به والدین خود کوتاهی نکرده تا الگویی باشد برای جهانیان . ان شاء الله روز ب روز شاهد برطرف کردن خطاهای گذشته خود باشیم چون والدین تحت هیچ شرائطی راضی به اذیت و آزار شدن  فرزندان خود نیستند اینو هر وقت پدر یا مادر شدیم فقط میتونیم درک کنیم  و لا غیر …..

پیوست ها:
1-سوره اسراء، آیات 22 و 23.
2-مستدرک الوسایل، ج15، ص176، ح17.
3-بحارالانوار، ج74، ص68، ح40.
4-سوره احقاف، آیه 15.
5-هزار و یک نکته از قرآن کریم، اکبر دهقان، ص 437، به نقل از تفسیر کبیر، ج28، ص14.
6-مستدرک الوسایل، ج15، ص180، ح4.
7-مستدرک الوسایل، کتاب نکاح، باب70، ص628.
8-همان، ج15، ص204، ح25.
9-مکارم الاخلاق، ب8، ف6، ص220.
19-مستدرک الوسایل، ج15، ص173، ح2.
11-بحارالانوار، ج76، ص355، ح21.
12-مستدرک الوسایل، ج15، ص193، ح19.
13-وسایل الشیعه، ج6، ص317، ح10.
14-همان، ج15، ص220، ح1.